'Berlin'in Üstündeki Gökyüzü'

2011’in en iddalı yapımlarına baktığımızda farklı bir deneyim olan Pina’yı ve tabi  bunun mimarı olan Wim Wenders’i unutmamak lazım. Sevilen yönetmen Wim Wenders hakkında bir çok şey söylenebilir, yönetmenin stili,  başarısına her filmde farklı bir yön getirmesi gibi bir çok yorumda bulunabiliriz. Yeni Alman sineması ekolünden gelen yönetmenin en önemli yapımlarına bakarken bir film var ki her zaman izlerken farklı bir tat bırakıyor. Filme geçmeden önce dönemsel faktörlerine bakalım.

Kısaca; savaş sonrası Almanya’daki sosyal ve ekonomik hayatın izleri tüm dünyada kapanmayan yaralara sebep oldu. Nazi işgallerinin etkisinden kurtulan  Berlin sokaklarınındaki uzun yıllar duvarlarla çevrili bir şekilde yaşanan acılar  sinema filmlerine sıkça konu oldu. Bu durum  sanatsal olarak, Alman sinemasının kaçınılmaz döngüsü haline gelmiştir.  Sinema tarihinde toplumun doğrudan etkilediği sinema akımlarının başında Yeni Alman sineması gelmektedir. Bu sinema anlayışı yeni gereksinimleri de içinde barındırmaktadır. Yerleşik bir endüstriye karşılık olarak geleneksel Alman sinemasının aksine  özgür bir şekilde entellektüel bir bilinçle ortaya çıkmıştır.  Bu da filmlerin daha kapsamlı ve etkileyici olmasını sağlayarak geniş kitlelerce sevilmesini sağlamıştır.

Yeni Alman sinemasının; 68’lerin özgürlük, toplumsal eleştiri, yeni bir yaşam biçimi arama ruhunun sinemadaki temsilcisi Wim Wenders, genç kuşak yönetmenlerinin en önemlilerinden biridir. Wenders’in  film kariyerine baktığımızda kısaca 60'ların sonunda Yeni Alman Sineması akımının bir parçası olarak başladı. İlk çıkışını 1970 yılında The Kinks'e adadığı Summer in the City ile yaptı. 1982'de Venedik Film Festivali'nde Stand der Dinge ile kazandığı Altın Arslan, 1984'de Cannes'da Paris, Texas ile kazandığı Altın Palmiye ve 1987'de yine Cannes'da Arzunun Kanatları (Der Himmel über Berlin) ile aldığı en iyi yönetmen ödülü kazandığı önemli ödüllerden bazılarıdır. Günümüze kadar bir çok film ve  belgesele imzasını atan yönetmen son olarak Pina ile sanatseverleri şaşırtmaya devam etmiştir.

Yönetmenin adını duyunca belki de aklıma ilk gelen filmi; Wing of Desire (Der Himmel über Berlin -1987 ) Türkiye’de ‘Arzunun Kanatlarında’ olarak çevrilmiş olmasına rağmen orijinal adı olarak ise ‘Berlin’in Üstündeki Gökyüzü’ diye çevrilidiğinde daha anlamlı olacaktır. Bunun nedeni Wim Wenders’in gözünden  Berlin’i izlemekle kalmıyoruz, Berlin’i iki farklı dünyada yorumluyoruz.

Filmin içeriği; iki meleğin Damiel ve  Cassiel’in gözünden Berlin sokaklarını, insanlarını  ve onların acılarını siyah –beyaz olarak görüyoruz. İnsanların gözünde renklenen dünya bize ilk başta kafa karışıklığı gibi gelse de zamanla anlaşılır bir hal almaktadır. Filmi izlediğimde ilk olarak dikkatimi çeken neden, niçin sorularına cevaplamaya yönelik düşünmeye sevk etmesiydi. 1987 yılında yapılmış olan filmin Batı Almanya semalarından yola çıkarak Berlin üzerinden bakışla yorumlanmış olması bir nedeni barındırmakta olduğunu gözlemek çokta zor olmuyor. Filmde geçen yıkık harabeler, savaş sonrası çekilen acıların, bölünmüşlüğün evrensel olarak simgesi haline gelen Berlin duvarının ekseninde gerçekleşmesi bizim ipuçlarımız.

Şehrin sokaklarındaki sakinlik ve durağanlık sadece meleklerin gözünden siyah – beyaz gösterilse de insanların içinde olduğu dünyanında ne kadar sıkıntılı olduğunu hem görüyoruz hem  onların iç seslerini duyabiliyoruz. Bu izleri taşıyan bir şehir olarak  Berlin’in seçilmesinin nedeni belki de yönetmenin,  meleklerin bu acıları hafifletmesi için fazla mesai yapması mesajını içeriyor olabilir.

Filmin konusunda geçen bir meleğin bir kadına duyduğu arzunun aşka dönüşmesiyle insan olmasını anlatmaktadır. Aslında filmin konu olarak sadece bu tema altında kalmaması filmi normal bir romantik filmden ayırt etmektedir. Filmde gördüğümüz karakterlerin iç dünyalarını görüyor hatta onların düşüncelerini okuyor olmamız, izleyici olarak Tanrısal bir bakış kazanmamızı sağlamaktadır. Meleklerin ve çocukların kameraya her bakışında bu etki kırılarak sinemada olduğumuzu hatırlasakta yönetmen seyircinin algısını tekrar filmin içine katlamayı başarıyor. Karmaşık anlatıma sahip olmasına rağmen aşkı ele alış şekliyle sade ve akıcı bir çizgi çizmektedir. Bunu yaparken kullandığı mizansenle, kostüm, sahne bütünlüğü ve kurgu açısında da düz bir yalınlığa sahip olmasının etkisi diyebiliriz. 

Teknik olarak ele aldığımız da ise, dönemin yüksek kalitedeki yapımlarından biri sayılabilecek nitelikte bir filmdir. Kamera tekniklerinin çeşitliği görülmektedir, sabit kamera ve vinç ile çekilmiş sahneleri görmek mümkün. Buna sıkça rastladığımız insanların evlerine girerken ki kamera hareketleri, camdan bir başka evin içine geçişleri, caddeye bakışı ve en önemlisi insanları tepeden izlememizi sağlayan kuşbakışı planların kullanıldığını görebiliriz. Kurgu açısından fazlaca, kesilmemiş sahne olduğunu hatta kesmeden geçişlerin yapıldığını görebiliriz. Bu da  filme akıcı ve masalsı bir estetik kazandırmaktadır, izlerken sanki gökyüzünden bakıyormuş etkisini hissetmemek mümkün değil.

Filmde kullanılan mekanlar açısından ve karakterlerin dünyasındaki objelerin kullanımı açısından hareket eden (göçmen) ve sabit mekanlar olmak üzere ayırabiliriz. Filmde geçen sirk, karavan, metro  ve kurutemizleme gibi sahnelerin kullanılması bize iki şeyi hatırlatmaktadır. Birincisi; göçmenlik kavramını Berlin’in metropol yapısını, çok kültürlü bir şehir olmasını ve  farklı dillerden, dinlerden insanların bir arada yaşadığı bir şehir imajı oluşturmaktadır. İkincisi de, Damiel ve Cassiel’in söyledikleri diaologlardan meleklerin sabit kaldığı ancak herşeyin sürekli değiştiği gerçeğini öğreniyoruz. Bu da fani olan insanlarla ölümsüz olan meleklerin karşılaştırılmasını göstermektedir. Böylelikle insanların, dünyada ezeli ve ebedi  göçebe olduğu gerçeğini yansıtmaktadır. Filmde zihinleri okunan insanların aslında endişelerini dinlerken de bu kavramların altı çizilmektedir. Kullanılan bir diğer önemli mekan ise, kütüphane yine burda meleklerle insanların karşılaştırılması yapılmaktadır. Sabit olan meleklerin misafirleri olan kütüphane ziyaretçileri, yine kozmik bir kültür mozaiği oluşturmaktadır.

Filmin, renk ve mekan kullanımı kadar ses ve müzik kullanımı da özdeşleşme açısından önemli rol oynamaktadır. Sokaktaki insanların sesleriyle, düşüncelerinin birbirine karıştığı sahnelerde özellikle uğultulular arasından seçilen kelimelerin hikayeye kattığı detaylar göze çarpmaktadır. Müzik kullanımı da yine aynı şekilde siyah beyaz olan yani meleklerin dünyasındayken klasik ve daha çok arp yada naif  enstrümanlar kullanılması bize huzuru ve maneviyatı çağrıştırmaktadır. Renkli dünyaya geçtiğimizde ise, özellikle Marion (trapezci kız) gittiği gece clublarında çalan müziklerin Tom Waits, Nick Cave  gibi müzisyenlerin şarkılarını duyuyoruz. Bu şarkılar 80’lerin techo ve elektronik müziğe geçişin aynı zamanda da yaşanan buhranın da yansımaları olarak tanımlanabilir. Farklılıkların uyumu şekilde harmanlanmış bu melodiler melankolik bir tedirginliği ve bilinmezliği hissettiriyor. Özellikle Nick Cave  and The Bad Seeds’in  ‘From Her to Eternity’ şarkısında sonsuzluğun sorgulanması filmin belki de kırılma noktalarında biri olarak Marion ve Damiel’in birleşmelerinde kullanılmaktadır. Ölümsüzlükten vazgeçen Damiel ve yaşamaktan bıkmış Marion’un isyanı niteliğindedir.

Genel olarak film bir çok alt metni içinde barındıran ve bunları yaparken de kulağa, göze ve hatta ruhumuza dokunan bir duyum katmaktadır. Bulutların üzerinden izlediğimiz Berlin’in içine girdikten sonra renklenen dünyamız, sanıldığı kadar kolay olmayacaktır. Bu yüzden yönetmen Damiel ve Marion’un birleşmeleri bir mutlu son gibi görmemiş olacak ki devam edecektir yazıyla bitirmektedir.

Filmin Hollywood versiyonu olarak bilinen ‘City of Angels (Melekler Şehri- 1998)’ hatırlayabiliriz. Tabi konu olarak benzerliği dışında fazla ortak noktaları olmadığını eklemekte yarar var. Filmi izlemeyenler için tavsiye ederken filmin özellikle orjinal diliyle izlemenizi önerebilirim, sokakların ve insanların sesinin filme her zamankinden farklı bir derinlik kattığını hissedeceksiniz. Bir de izlerken, filmin dokusunu hissetmeniz için dönemsel şartları da göz önünden bulundurursanız savaşın sadece cephedeki mermi sesleriyle anlatılmayacağını görebilirsiniz. Bunun yanında yaşanan buhranın boyutunu, romantik bir meleğin insanlığa olan inancını ve  bunlara karşı da insanlığın anlamını sorgulayabilirsiniz.

İyi Seyirler..