Türk Sinemasında Gişe Filmlerinin Zaferi

Fetih 1453 filminin gişedeki üstün başarısı Türk sinemasında yerleşmeye başlayan yeni bir trendin habercisi mi? Bu başarı gişe filmleri açısından yeni bir milad mı olacak? Türk sineması kitlelere ulaşan popüler-ticari filmler gişe filminin tanımlayan özellikler nedir?

Aslında gişe başarısı, gişe rekorları Türk sinema tarihinde üç farklı vesile ile kullanılır oldu. 1950-1975 yılları arasında Yeşilçam sinemasının kalabalıkları çeken yüksek hasılat yapan filmleri vardı. Örneğin Susuz Yaz'ın yapımcıları 50 kopyayla gösterime girmekle övünürlerdi (Fetih 1453 750 kopyayla gösterimde). Ancak 1980 öncesi Yeşilçam döneminde yerli yada yabancı filmlerin birkaç hafta gösterimde kalması bile büyük başarı sayılır, gazetelere verilen ilanlarda “3. Zafer Haftası” sloganı film afişinin altına eklenirdi. Televizyonun gelişi, lümpen seyirci için yapılan erotik filmlerin sonucu olarak ailelerin sinemadan çekilmesi, yazlık sinemaların yokoluşu ve videoda film izleme alışkanlıkları 1980lerin sonunda Türk sinemasının seyircisi eritti. 1988 yılında usta komedi yönetmeni Ertem Eğilmez "tüm filmleri bitirecek bir film" yapma sözü verdi ve Arabesk adlı bir melodram parodisi yaptı. Film bir milyon izleyici bariyerini geçen ilk film oldu. Bu açıdan günümüzde gişe filmi olarak anladığımız ticari başarılı filmlerin öncülü Arabesk'tir. Bu yolda ilerliyen ikinci film Hollywood'un Temel İçgüdü ile Türkiyede yakaladığı gişe başarısına nazire olarak çekilen Amerikalı oldu. Emektar siyasal sinema yönetmeni Şerif Gören, Altın Palmiyeli bir sanatçıydı. Paul Verhoeven'ın yönettiği Temel İçgüdü Türkiye'de iki milyon izleyiciyi çekerek Türk gişesinde görülmemiş bir başarıya ulaşınca Gören benzer sahnleri parodik olarak kullanan bir film yaptı. 1993 yılında Amerikalı filmi de milyon izleyiciye ulaştı. Bu başarı her iki gişe filminin de usta yıldız oyuncu Şener Şen'i kullanmasının başarıda bir faktör olduğunu gösterdi.  Şen 1970'lerde komedi ve 1980'li yıllarda sanat filmlerinin karakter oyuncusu olarak yardımcı roller görünen Şen çok yönlü bir aktör olarak kendini yetiştirdi.

Gişe filminin ikinci öğesi yıldız yönetmen kavramıdır. Yavuz Turgul bu konuda öncü olmuş ve Türk sinema tarihinde haklı yerini almıştır. 1997 yılında Türk sinemasında tüm zamanların en yüksek hasılat yapan filmi Eşkıya oldu. Eşkıya'nın başarısı sadece içten bir öyküyü çok iyi performansla oynayan bir starın başarısı olarak açıklanamaz. Sinema salonlarının ve dağıtımcıların Amerikan filmlerine rağmen salonlarını yerli bir filme açmaları, Turgul'un 15 yıllık reklam yönetmenliğinde elde ettiği maddi ve sanatsal altyapının etkisi, filmin promosyonu, değişen demografik şehir gençliğinin filme ilgisi de eklenince Eşkıya gişe filminin tanımlayan film olmuştur. Turgul-Şen ikilisi bu başarılarını Gönül Yarası (2006) ve Av Mevsimi (2010) ile devam ettirdiler. Eşkıya'nın 2.5 milyon izleyiciye ulaşması yerel yapımcıların ve dağıtımcıların dikkatini hem çekti. Türkiye'de Hollywood filmlerinin ana distribütörü olan Özen Film başı çekti geldi. Mehmet Emin Soyarslan babasından kalan bu dağıtım şirketini Türk filmlerini dağıtmak için kullandı ve ihtiyaç olduğunda, onlara ortak yapımcılık yaptı. Bu tavrının sonucu olarak da Özen Film, Türk sinemasına dağıtımcı ve yapımcı olarak Recep İvedik serisi gibi rekor kıran gişe filmlerinin ana distribütörü oldu.

Gişe filmlerinin yükselişine ironik olarak Yeşilçam'ı yokeden televizyonun da katkısı olmuştur. Televizyon, ABD ve Avrupa'daki olduğu gibi Türk sineması üzerinde yıkıcı etkisi oldu. Televizyonun 1974de gelmesiyle beraber sinema seyirci sayısı on yıl içinde milyonlardan yüzbinlere düştü. Başbakan Turgut Özal'ın önderliğinde 1980'lerde ekonomik liberalleşme reklam sektörünün yüksek kazanç sağlayabileceği yeni bir alanı geliştirdi. Yokolmakta olan bir film endüstrisini gören genç sinemacılar televizyon için reklam çekmeye başladılar. Bu yeni yönetmen grubunun içinde Yavuz Turgul, Sinan Çetin, Osman Sınav, Ezel Akay ve Mustafa Altıoklar yeraldı. Bu yeni yönetmenler 1970'lerde kurulan sinema bölümlerinden ilk mezun olanlar arasındaydı. Bu yönetmenlerin tarzı kendilerinden önce film yapanları takip etmemiş, bunun yerine büyük bütçeli Amerikan filmlerine öykünen ve üslup olarak da filmin okullarda öğrenilen sinema tarihinin büyük yönetmenlerine hayran olan bir tarz geliştirdiler. Bu yönetmenlerin reklam ajansları ile ortaklıkları onları madden kalkındıracak ve bu beceri ve özgüvenle film yapmaya başlatacaktır. Reklam ve televizyonla olan bu ilişki gişe filmlerinde canlı renkler ve eğlenceli karakterler, görsel olarak etkileyici bir stil yaratmıştır. Bu yönetmenler kendilerine ait kamera, ışık ekipmanı alacak, kendi cast ajanslarını oluştururacak ve kendi stüdyolarında çekim yapmaya başlayacaktır. Ticari yönetmenlerin en bilineni Sinan Çetin'in bu yaklaşımı bir üretim imparatorluğu inşa etmesine yolaçtı. Reklam yöneten, kazancıyla daima yatırım yapan, fırsat ve bedave eğitim karşılığı yeni yetenek bulan Çetin yapımcı olarak da hem sinemada hem televizyonda başarıya ulaştı. Bu üretim altyapısının birikimi yeni yönetmenleri az ya da hiç sermaye omadan kendi filmlerini yapmalarına fırsat verdi.

Gişe filminin yatarıcı güçlerinden biri de Cem Yılmaz ve Yılmaz Erdoğan'ın başını çektiği oyuncu-prodüktörler oldu. Yılmaz Erdoğan başarılı bir tiyatro grubu ile televizyon için uzun soluklu komedi dizisi Bir Demet Tiyatro'yu yaptı. Erdoğan ve arkadaşlarının BKM'yi kurmasıyla tiyatro, film, konserler ve gösteri organizsayonun yapan Erdoğan, toplam eğlence yapım şirketi kavramı ile çok kazançlı bir üretim şekli yarattı. Vizontele filmi yavaş ama emin adımlarla ilerleyen Türk sinemasında ilk gerçek gişe filmi oldu. Öte yandan Cem Yılmaz, yaklaşık on yıldır başarılı bir gösterisi olan bir stand-up komedyeni idi. Ayrıca Leman dergisinin arkasındaki yaratıcı kuvvetlerdendi. Cem Yılmaz ve Yılmaz Erdoğan'ın Vizontele ve GORA ile BKM ortalıklarını pekiştirdiler ve gişeye hakim oldular. 1974de televizyonun uzak bir kasabaya geliş hikayesini anlatan film büyük bir başarı oldu ve 2004 yılında bir devam filmi Vizontele Tubaa bu başarıyı sürdürdü. Son yirmi yılın darbelerinin ve krizlerinin unutulduğu küçük bir kasaba ortamına nostaljik ve naif bakış izleyicilerde etkisini buldu. Yılmaz Erdoğan, Ömer Faruk Sorak ile filmi ortak yönetti ve daha sonra kendi yönetmenliğe başladı. Yaptığı Organize İşler ve Neşeli Hayat İstanbuldaki kırsal göçmenlerin kent yaşamına bakan başarılı çalışmalardır. Öte yandan Cem Yılmaz  GORA, AROG, Hokkabaz ve Yahşi Batı ile zaman zaman hit film ile prestijli projelerde yönetmen olarak çalıştı. BKMnin gişe filmlerinki vazgeçilmez yıldız yönetmeni de Ömer Faruk Sorak doldu. Sorak son olarak Aşk Tesadüfleri Sever i yaptı ve çok beklenen Derinsu projesi üzerinde çalışıyor.

Komedi türü ise gişe filmlerinde belirleyici oldu. Geçmişin komedi filmi serisi Hababam Sınıfı da 2000'li yıllarda yeniden hayat buldu. Arabesk'i yapan Ertem Eğilmez'in oğlu, Ferdi Eğilmez, Arzu Filmin komedi ekolünü  yeniden işleterek 2003 yılında Hababam Sınıfı serisini yeniden başlattı. Bu serideki tüm üç film gişede hit oldu. Parodi filmleri de komedi filmlerinin en popülerleri arasındaydı. Kahpe Bizans ve GORA Yeşilçam filmlerine göndermede bulunan, teknoloji ve tasarımda Hollywood sinemasına kafa tutan filmlerdi. Bu filmlerin gişedeki başarısı seyirci segmentasyonunu iyi okumalarının sonucudur. Eski Yeşilçam filmlerinde aileleri için yapılmıştır. Kısıtlı bir bütçeyle çekilmiş ve ucuz biletleri olan bu filmlere göre yeni Türk filmlerini yapmanın pahalı maliyeti de bilet fiyatlarına yansıdı (2005te ortalama 5TLden 2012 de 10 TLye çıktı). Eski filmler ise bugünün standartlarına göre 1 (bir) TLden ucuzdu. Yeni Türk sineması gişede herkesi birleştirmek zorundaydı. Kentsel-kırsal, genç-yaşlı, kadın-erkek demeden tüm film izleyicilerine hitap eden tür, öykü, star ve teknolojik yetkinlik yeni gişe filminin tanımlayan özelliklerdir. Bu formatlarıyla Türk gişe filmleri de Türk göçmenlerin yoğun olduğu Avrua ülkelerinde ve komşu Arap ve Balkan ülkelerine de ihraç edilecek şekilde yapılmakta. Televizyon dizilerindeki oyuncuların sinema filmlerine rol alması da teeveziyonu bir platformlararası promosyon aracı olarak kullanma açısından yeni bir strateji olmuştur. Deliyürek, Asmalı Konak ve Kurtlar Vadisi dizi uyarlamaları olarak gişede üstün performans gösterdler. Televizyonda ustalığını kazanan Çağan Irmak ise Babam ve Oğlum ve Issız Adam gibi filmler yaparak bu geçişi iyi uygulayan yönetmenlerden oldu.

Star oyuncu ve yapımcı-oyuncu modellerinden sonra iki stand-up komedyen 2005 sonrası gişe filmlerini canlandıran atılımı yaptılar. 2005 yılı Türk filmlerinin gişede Amerikan filmlerini geçmeye başladığı yıl oldu. Recep İvedik ve Eyvah Eyvah serileri Şahan Gökbakar ve Ata Demirer'i gişenin imparatoru yaptılar. Her iki seride yapılan beş film toplamda 20 milyon izleyici çekti. Her iki aktör konservatuar eğitimli ve televizyon skeçlerinden gelmekteydi. Recep İvedik karakteri sinemaya uyarlanmadan çok önce milyonlarca izleyici tarafından televizyondan biliniyordu. İvedik karakterinin şaşırtıcı cesareti ve samimiyeti her kesiminden izleyiciyi çekti. Öte yandan Ata Demirer Avrupa Yakası adlı dizide ünlenmiş ve Osmanlı Cumhuriyeti filmiyle de sinemada başrole gelmişti. Yılmaz Erdoğan'ın BKMsi Demirer'in yazdığı projeye destek oldu. Eyvah Eyvah Türkiye'nin kuzeybatı kesiminde halkın samimi tavrını yansıtınca, film için kullanılan müzikler de eklenince 2010-2011 yılının en çok hasılat yapan iki filmi ortaya çıktı.

Gişe filmini tanımlayan son star türü şarkıcı-yönetmen olan ve Türk sinemasında müteşşebbis cesaretin sınırlarını yeniden tanımlayan Mahsun Kırmızıgül oldu. Kırmızıgül, 1990'ların ortasından beri çok başarılı bir arabeskçi olarak halkın ilgisine sahipti. 2007 yılında kişişel birikimini ortaya koyup Beyaz Melek filmini yaptı. Sinema, tiyatro ve Yeşilçam'ın usta oyuncularının yeraldığı film bir milyondan fazla izleyici toplarak ticari bir başarı oldu. Film eleştirmenleri Kırmızıgül'ün yeteneğinden şüpheli idi. İstanbul'da kırsal göçmenlerin sosyal sorunlarını anlatan Güneşi Gördüm bu fikri değiştirdi, 2011de Kırmızıgül emektar Hollywood oyuncuları ile kısmen New Yorkta çekilen New Yorkta Beş Minare filmi ile gene gişede başarılı oldu. Onun başarısı son zamanlarda Ya Sonra ile çok başarılı bir ilk yönetmenlik yapan Özcan Deniz gibi diğer şarkıcı-yönetmenler için yolu açtı.

Gişe başarısı Türkiye'nin AKP döneminde toplumsal olarak daha gurulu olduğu bgi dönemde milli duygulara hitap eden filmler üzerinden de olmakta. Nefes milli kimliğe saldırıya karşı duruş olarak başarılı oldu. Gelecekte Türk gişe filmleri eski türlere dönüşü içerecek gibi gözüküyor. Faruk Aksoy'un Fetih 1453 filmi, Kara Murat, Tarkan, Malkoçoğlu ve Battal Gazi gibi Osmanlı tarihini öven,büyük bütçeli tarihi macera filmlerinin önünü açabilir. Gişe filmleri yıldızları, eğitimli ve gözüpek yönetmenleri, vatansever dağıtımcı-yapımcıları, televizyondan destek gören stand-up oyuncuları, yeni alışveriş merkezleri inşa edilen salonları ile Türk sineması olarak dünyaya meydan okumaya devam edecek gibi gözüküyor.